Đường lối chính sách đối ngoại Đại hội XII của Đảng

GS.TS Vũ Dương Huân, Học viện Ngoại giao

Đường lối đối ngoại là một bộ phận của đường lối lãnh đạo chung của Đảng ta, ở mỗi giai đoạn cách mạng có mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ cụ thể và góp phần phục vụ đường lối đối nội. Qua 30 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng có ý nghĩa lịch sử trên các lĩnh vực của đời sống xã hội: Kinh tế tăng trưởng khá, chính trị ổn định, quốc phòng - an ninh được tăng cường, văn hóa - xã hội có bước phát triển mới; đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân được cải thiện; quan hệ đối ngoại ngày càng mở rộng, đi vào chiều sâu, vị thế và uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế được nâng cao. Quan hệ đối ngoại của Đảng không ngừng được mở rộng và tăng cường với các chính đảng ở các nước khác nhau trên thế giới theo hướng đa phương và đa dạng hóa các quan hệ. Công tác đối ngoại của Đảng cùng ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân kết hợp hài hòa đã tạo nên những thắng lợi to lớn trên mặt trận ngoại giao, góp phần phát triển đất nước trong những năm qua.

Đại hội XII của Đảng đã đặt ra yêu cầu nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại, chủ động hội nhập quốc tế, giữ vững môi trường hòa bình và tạo điều thuận lợi để phát triển đất nước. Đảng ta xác định đây là một trong những giải pháp quan trọng để phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 2016 - 2020; đồng thời là sự thể hiện nhận thức, đánh giá của Đảng ta về vai trò to lớn của công tác đối ngoại trong tình hình mới. Kế thừa quan điểm chỉ đạo về đối ngoại của các kỳ Đại hội trước đây, Đại hội XII của Đảng Cộng sản Việt Nam đã đưa ra chủ trương có tính bước ngoặt về đường lối đối ngoại trong điều kiện mới.

I. Những điểm mới của Đại hội XII

1) Lần đầu tiên nhiệm vụ đối ngoại được nêu thành một thành tố trong chủ đề Đại hội

Chủ đề Đại hội XI: “Tiếp tục nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đẩy mạnh toàn diện công cuộc đổi mới, tạo nền tảng để đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại”.

Đại hội XII, chủ đề Đại hội có sự điều chỉnh: “Tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh; phát huy sức mạnh toàn dân tộc và dân chủ xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; bảo vệ vững chắc Tổ quốc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định; xây dựng nền tảng để sớm đưa nước ta cơ bản thành nước công nghiệp theo hường hiên đại”. Việc bổ sung: “bảo vệ vững chắc Tổ quốc, giữ vững môi trường hòa bình ổn định” khẳng định tầm quan trọng của đối ngoại trong tổng thể đường lối phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc trong thời gian tới.

2) Mục tiêu tổng quát nhấn mạnh, bổ sung và nêu đầy đủ hơn các nhiệm vụ đối ngoại

Nhiệm vụ tổng quát Đại hội XII: “Tăng cường xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh. Phát huy sức mạnh toàn dân tộc và dân chủ xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới; phát triển kinh tế nhanh, bền vũng, phấn đấu sớm đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa. Giữ vững hòa bình, ổn định, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế để phát triển đất nước. Nâng cao vị thế và uy tín của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới”. Trong khi Đại hội X chỉ nêu: “mở rộng quan hệ đối ngoại; chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế” và Đại hội XI: “tăng cường hoạt động đối ngoại; bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ”.

Điều đó thể hiện nhận thức về tầm quan trọng của công tác đối ngoại được nâng cao hơn.

3) Nhiệm vụ đối ngoại được coi là một trong 12 nhiệm vụ tổng quát và một trong 6 nhiệm vụ trọng tâm của cả nhiệm kỳ

Nhiệm vụ tổng quát thứ 8: “Thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, tạo điều kiện thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; nâng cao vị thế , uy tín của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới”.

Nhiệm vụ trọng tâm thứ 4 : “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định để phát triển đất nước; bảo đảm an ninh quốc gia, giữ vững trật tự, an toàn xã hội. Mở rộng và đưa vào chiều sâu các quan hệ đối ngoại, tận dụng thời cơ, vượt qua thách thức, thực hiện hội nhập quốc tế trong điều kiện mới, tiếp tục nâng cao vị thế và uy tín của đất nước trên trường quốc tế”.

4) Mục tiêu đối ngoại đề cập rõ hơn và ở mức cao nhất

Về mục tiêu đối ngoại, Đại hội viết: “vì lợi ích quốc gia, dân tộc, vì một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa”. Trong khi, Đại hội XII xác định “Bảo đảm lợi ích tối cao của quốc ga-dân tộc, trên cơ sở nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, bình đẳng và cùng có lợi”. Lần đầu tiên chúng ta sử dụng khái niệm “lợi ích quốc gia-dân tộc”, thể hiện sự gắn bó, thống nhất của lợi ích quốc gia và dân tộc. Nội dung lợi ích quốc gia-dân tộc gồm: i) Lợi ích sống còn: độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ; an ninh quốc gia, an ninh con người và ổn định chính trị-xã hội; ii) Lợi ích phát triển: Phát triển kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân; năng lực tự chủ, cạnh tranh và sức mạnh tổng hợp quốc gia; mở rộng không gian phát triển và xác lập vị trí thuận lợi trong phân công lao động quốc tế; nâng cao vị thế quốc tế; bảo tồn và phát huy bản sắc dân tộc.

5) Nhiệm vụ đối ngoại xác định rõ ràng và đầy đủ hơn

Đại hội xác định 5 nhiệm vụ đối ngoại then chốt: i) Giữ vững môi trường hòa bình, ổn định; ii) Tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài; iii) Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN; iv) Nâng cao vị thế và uy tín của đất nước; v) Góp phần vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.

Nội dung các nhiệm vụ cũng được bổ sung:

i. Bổ sung yêu cầu duy trì cục diện hòa bình, “ổn định”;

ii. Bổ sung nhiệm vụ “tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước”;

iii. Xác định rõ, đầy đủ phương châm bảo và nội hàm nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc (kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN);

iv. Bổ sung yêu cầu cần quan tâm: “uy tín”.

6) Phương châm đối ngoại rõ hơn

Đại hội XII xác định: “Trên cơ sở vừa hợp tác vừa đấu tranh, hoạt động đối ngoại nhằm mục tiêu giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước, nâng cao đời sống nhân dân”. Đây là lần đầu tiên phương châm này được nêu ở tầm văn kiện Đại hội Đảng.

7) Nhấn mạnh nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại

Tiêu đề phần đối ngoại: “Nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại…”. Ngoài ra, văn kiện còn nhấn mạnh yêu cầu “chiều sâu”, “thực chất”, “chất lượng”, “hiệu quả”. Đây chính là chuyển phát triển từ chiều rộng sang chiều sâu, từ phát triển về “lượng”, sang phát triển về “chất”.

8) Đặt yêu cầu cao hơn đối với đối ngoại đa phương

Văn kiện Đại hội XII viết: “Chủ động, tích cực đóng góp xây dựng, định hình và phát huy vai trò tại các cơ chế đa phương, đặc biệt là ASEAN và Liên hợp quốc”.

9) Bổ sung chủ trương hội nhập quốc tế

Quan điểm chỉ đạo hội nhập quốc tế nêu rõ và đầy đủ hơn: i) Bảo đảm hội quốc tế là sự nghiệp của toàn dân và cả hệ thống chính trị; ii) Đẩy mạnh hội nhập quốc tế trên cơ sở phát huy tối đa nội lực, gắn kết chặt chẽ và thúc đẩy quá trình nâng cao sức mạnh tổng hợp, năng lực cạnh tranh của đất nước; iii) Hội nhập kinh tế là trọng tâm, hội nhập trên các lĩnh vực khác phải tạo thuận lợi cho hội nhập kinh tế; iv) Hội nhập quốc tế là quá trình vừa hợp tác, vừa đấu tranh, cần chủ động dự báo, xử lý linh hoạt tình huống, không để rơi vào thế bị động, đối đầu, bất lợi .

10) Nội dung đối ngoại được tăng cường, nhấn mạnh trong toàn bộ văn kiện

Đối ngoại được lồng ghép trong tất cả các phần, lĩnh vực quan trọng khác như kinh tế, văn hóa, quốc phòng, an ninh, khoa học-công nghệ…; gắn với mục tiêu phát triển và gắn với tiêu chí quốc tế.

II. Khái quát đường lối chính sách đối ngoại Đại hội XII

1) Đường lối, chính sách đối ngoại của Việt Nam: "Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển; đa dạng hóa, đa phương hóa trong quan hệ đối ngoại; chủ động và tích cực hội nhập quốc tế; là bạn, là đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế".

2) Mục tiêu, nhiệm vụ chính sách đối ngoại: "Đảm bảo lợi ích tối cao của quốc gia-dân tộc, trên cơ sở các nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế, "bình đẳng và cùng có lợi".

3) Nhiệm vụ:

i) Giữ vững môi trường hòa bình, ổn định;

ii) Tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để phát triển đất nước và nâng cao đời sống nhân dân;

iii) Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ vững chắc độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, bảo vệ Đảng, nhà nước, nhân dân và chế độ XHCN;

iv) Nâng cao vị thế và uy tín của đất nước;

v) Góp phần vào sự nghiệp hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội trên thế giới.

4) Nguyên tắc

i) Đặt lợi ích quốc gia- dân tộc lên trên hết;

ii) Phù hợp với các nguyên tắc của luật pháp quốc tế;

iii) Bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất của Đảng, quản lý tập trung của Nhà nước.

5) Phương châm

i) Phát huy sức mạnh toàn dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại, dựa và phát huy nội lực là chính, tranh thủ tối đa ngoại lực;

ii) “Thêm bạn, bớt thù”; là bạn, là đối tác tin cậy và thành viên có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế;

iii) Hợp tác bình đẳng, cùng có lợi; kết hợp vừa hợp tác, vừa đấu tranh. Trong hợp tác có đấu tranh; trong đấu tranh có hợp tác; tránh hợp tác một chiều hoặc đấu tranh một chiều. Cố gắng thúc đẩy hợp tác, nhưng phái đấu tranh dưới hình thức và múc dộ thích hợp với từng đối tượng, đối tác, trên từng vấn đề cụ thể. Hợp tác cần phát huy điểm đồng, mặt đối tác, tích cực; đấu tranh để bảo vệ lợi ích của ta, hạn chế mặt đối tượng, tiêu cực nhưng không cản trở, loại trừ hợp tác, tránh dẫn đến đối đầu, xung đột. Tăng cường hợp tác để tạo thêm thế trong đấu tranh.

iv) Phối hợp chặt chẽ giữa đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân, giữa ngoại giao chính trị với ngoại giao kinh tế và ngoại giao văn hóa, giữa đối ngoại với quốc phòng, an ninh.

v) Chủ động, linh hoạt, sáng tạo và hiệu quả.

6. Các định hướng lớn

i) Phát triển quan hệ đối ngoại;

ii) Tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài;

iii) Kiên quyết đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hành động…; giữ vững môi trường hòa bình, ổn định. Chủ động dự báo, xử lý linh hoạt mọi tình huống;

iv) Đẩy mạnh ngoại giao đa phương;

v) Nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại;

vi) Hội nhập quốc tế..;

vii) Công tác nghiên cứu, dự báo, tham mưu…;

viii) Tuyên truyền đối ngoại;

ix) Phát triển đội ngũ v.v…

Tóm lại, đường lối, chính sách tại văn kiện Đại hội XII được coi trọng, đúng với tầm quan trọng của nó; được tiếp cận khoa học nhất, nhiều nội dung được kế thừa và phát triển trong văn kiện Đại hội XIII và là nền tảng cho việc hoạch định đường lối chính sách đối ngoại của nước ta những giai đoạn tiếp sau.

Theo Lý luận chính trị

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XI, Nxb. CTQG, Hà Nội- 2011, tr.13.

2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiên Đại hội XII, Nxb. CTQG, Hà Nội- 2016, tr.9.

3. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr.76.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiên Đại hội X, Nxb.CTQG, Hà Nội- 2006, tr.23.

5. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XI, Nxb. CTQG, Hà Nội- 2011, tr.33.

6. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr. 79.

7. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr. 52.

8. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XI, Nxb CTQG, Hà Nội- 2011, tr. 83.

9. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XI, Sđd, tr.153.

10. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr.153.

11. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr. 155.

12. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr.155-156.

13. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XI, Sđd, tr.153.

14. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội XII, Sđd, tr. 135.

Đường lối chính sách đối ngoại Đại hội XII của Đảng

Nội dung

Nhận xét