Hoàn thiện chính sách, pháp luật an sinh xã hội nhằm đáp ứng yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

TS. Hoàng Kim Khuyên

Viện nhà nước và Pháp luật

Tóm tắt: Bảo đảm an sinh xã hội là nhiệm vụ thường xuyên, quan trọng, là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Trong đó, Nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong việc tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật an sinh xã hội. Đồng thời, phát huy vai trò và trách nhiệm của cá nhân, hộ gia đình, người lao động, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc bảo đảm an sinh xã hội theo tinh thần xã hội hóa, tạo điều kiện để người dân nâng cao khả năng tự bảo đảm các điều kiện sống của họ. Chính vì lẽ đó, nhu cầu hoàn thiện chính sách, pháp luật an sinh xã hội luôn được đặt ra trong các thời kỳ của đất nước, nhất là trong bối cảnh tiếp tục hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới. Bởi hoàn thiện chính sách, pháp luật an sinh xã hội chính là để giảm nghèo, bảo đảm đời sống của Nhân dân, góp phần quan trọng tạo động lực cho tăng trưởng kinh tế, thực hiện công bằng, tạo sự đồng thuận xã hội, giữ vững ổn định chính trị, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, củng cố và tăng cường quốc phòng, an ninh. Vì vậy, bài viết tập trung phân tích những quan điểm mới về chính sách, pháp luật an sinh xã hội; thực trạng bảo đảm an sinh xã hội ở Việ Nam và từ đó đưa ra các kiến nghị hoàn thiện pháp luật an sinh xã hội đáp ứng yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong thời gian tới.

Từ khóa: An sinh xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, pháp luật an sinh xã hội, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

1. Quan điểm mới về chính sách, pháp luật an sinh xã hội trong nhà nước pháp quyền

Trong tiến trình tồn tại theo lịch sử, con người đều phải đối mặt với nhiều vấn đề trong đó có vấn đề về an ninh kinh tế - một vấn đề nổi cộm trong một quốc gia bất ổn, bất bình đẳng và dân số già. Theo đó, thực trạng không đảm bảo thu nhập và cuộc sống khi một người rơi vào tình trạng khuyết tật, không đủ sức khỏe để lao động hoặc người trụ cột trong gia đình qua đời hoặc phải đối mặt với tình trạng thất nghiệp… Điển hình là ở những vùng nông thôn của các quốc gia, những người nghèo, người dễ bị tổn thương chiếm tỷ lệ lớn và xuất hiện do tác động của kinh tế, thảm họa từ thiên nhiên, mất việc làm trong quá trình tái cơ cấu doanh nghiệp, sự tác động của thị trường… Chính những điều này trở thành thách thức lớn cần phải giải quyết để bảo vệ nhóm người nghèo và dễ bị tổn thương trước các nguy cơ ảnh hưởng tới đời sống và khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản của họ. Đặc biệt, trong bối cảnh cách mạng công nghiệp lần thứ 4, với sự phát triển của công nghệ đã để lại những tác động không thể xoa dịu nhanh đối với nền kinh tế. Mỗi phát minh mới được thực hiện đều làm thay đổi nhanh chóng các quá trình sản xuất, đồng thời làm biến đổi đời sống xã hội. Chính điều này sẽ làm thay đổi cơ bản các hoạt động của Nhà nước về an sinh xã hội, phúc lợi xã hội và lao động. Chẳng hạn như sự xuất hiện tình trạng thất nghiệp trên diện rộng do công nghệ robot ra đời. Điều này cần phải có giải pháp đào tạo để lực lượng lao động sẵn có thích ứng với công nghệ mới, bên cạnh đó cần thiết phải thiết kế lại hệ thống an sinh xã hội ở quốc gia. Về khía cạnh xã hội, theo đánh giá của Hiệp hội An sinh Xã hội Quốc tế (ISSA), vào giữa thế kỷ 21, dân số thế giới dự kiến sẽ tăng lên gần 10 tỷ người. Theo đó, với những người sống thọ thì cần những hình thức chăm sóc mới. Bên cạnh đó, trong cùng một khoảng thời gian, 30% công việc có thể được tự động hóa trong phần lớn các công việc hiện nay[1].

Tính pháp quyền là một trong các nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của nhà nước hiện đại nhằm loại bỏ sự cai trị, quản lý xã hội bằng chế độ chuyên chế và có sự kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước.Trong lĩnh vực an sinh xã hội (ASXH), tính pháp quyền thể hiện ở chỗ:

Thứ nhất, cần hướng tới cách tiếp cận dựa trên quyền đối với an sinh xã hội. Theo đó, các chương trình, chính sách, pháp luật về ASXH phải tính đến các khía cạnh xã hội, cơ cấu và những vấn đề có thể tác động đến tính dễ bị tổn thương của các cá nhân trong xã hội. Đồng thời, Nhà nước bảo đảm thực thi các chương trình, cung cấp các dịch vụ để chủ thể quyền ASXH có được những phẩm giá vốn có. Ngoài ra, Nhà nước phải đảm bảo rằng có đầy đủ về mặt lập pháp theo các tiêu chí về tính đầy đủ, sẵn có, tính dễ tiếp cận và phải bao trùm được tất cả các rủi ro tự nhiên và rủi ro xã hội. Tạo lập thiết chế phù hợp và có cơ chế trách nhiệm giải trình mạnh mẽ để thúc đẩy và tạo điều kiện cho các quyền ASXH của con người được hiện thực hóa. Có thể nói, quyền con người trong đó có quyền ASXH là yếu tố cốt lõi để thiết lập ra các mục tiêu cho sự phát triển của xã hội bằng cách thừa nhận các giá trị và phẩm giá của mỗi người. Trong xã hội, mọi cá nhân có quyền tự do, bình đẳng về ASXH chính là việc nhà nước đã thực hiện được nguyên tắc pháp quyền trên thực tế. Bởi lẽ, thông qua sự ghi nhận của thể chế về hệ thống ASXH chúng ta có thể nhìn thấy sự biểu hiện mạnh mẽ nhất về sự đoàn kết xã hội khi các cá nhân đứng trước các nguy cơ và rủi ro. Việc mở rộng phạm vi bao phủ ASXH dựa trên đặc điểm tình hình của từng quốc gia đã cho thấy điều đó. Theo đó, các quốc gia đã kích hoạt vai trò của các tổ chức xã hội trong việc chăm sóc, bảo trợ xã hội đối với các đối tượng dễ bị tổ thương. Ngoài ra, nhà nước cũng phải trao quyền cho các cá nhân tự bảo vệ mình trước các rủi ro xã hội, bằng việc tạo ra sự lan tỏa “ý thức về quyền” trong cộng đồng để có thể thúc đẩy, huy động cộng đồng chống lại các hình thức phân biệt đối xử, chia rẽ. Điều này sẽ góp phần tạo ra sự “đồng thuận xã hội” về mục tiêu ASXH cho tất cả mọi người.

Thứ hai, an sinh xã hội phải là vấn đề được coi trọng và ghi nhận trong văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất của quốc gia. Hiện nay, quyền con người đối với ASXH được thể hiện trước tiên trong một số văn bản luật nhân quyền quốc tế như Tuyên ngôn nhân quyền (UDHR) năm 1948, Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa (ICESCR) năm 1966… Sự ghi nhận về ASXH trong các Điều ước quốc tế khiến ASXH trở thành vấn đề có giá trị pháp lý ràng buộc đối với các quốc gia phê chuẩn. Theo đó, các quyền ASXH được thừa nhận trong hệ thống pháp luật quốc gia ở nhiều cấp độ khác nhau. Nhiều quốc gia đã ghi nhận quyền được bảo đảm ASXH trong pháp luật mà điển hình là Hiến pháp Ý (Điều 38), Bồ Đào Nha (Điều 63), Tây Ban Nha (Điều 41 và Điều 50), Hà Lan (Điều 20), Ireland (Điều 45), Cộng hòa Hồi giáo Iran (ĐIều 29), Hungrary (Điều 70E), Japan (Điều 25), Ấn Độ (Điều 38, Điều 39, Điều 47), Nam Phi (Điều 27), Ghana (Điều 36), Chile (Điều 19), Columbia (Điều 46 và Điều 48)[2] và Việt Nam (Điều 34). Bên cạnh đó, cơ quan lập pháp của các quốc gia có thể công nhận và thông qua việc ban hành các đạo luật có hiệu lực pháp lý đối với các vấn đề thuộc hệ thống ASXH như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, việc làm, trợ giúp xã hội… Sự cần thiết từ phía Nhà nước phải là chủ thể có nghĩa vụ ghi nhận và thực thi quyền ASXH là bởi vì cốt lõi của quyền chính là nhân phẩm. Tất cả con người sinh ra đều tự do, bình đẳng về nhân phẩm và quyền. Các cá nhân dù ở lứa tuổi nào, thành phần gì thì được coi là có giá trị ngang nhau vì các chủ thể quyền được thừa nhận là dễ bị tổn thương trước các cú sốc trong suốt vòng đời của họ.

Thứ ba, thực hiện các biện pháp pháp lý để mở rộng diện bao phủ an sinh xã hội. Lần đầu tiên theo Khuyến nghị về An ninh Thu nhập[3], năm 1944 (Số 67) và Khuyến nghị Chăm sóc y tế, 1944 (Số 69)[4] đã dự kiến về một hệ thống ASXH toàn diện và mở rộng phạm vi bao phủ ASXH cho tất cả mọi người, đây là cơ sở đặt nền móng cho Công ước số 102 (1952) về Sàn An sinh xã hội. Nội dung của các Khuyến nghị đặt ra nguyên tắc rằng hệ thống ASXH phải đạt tới toàn dân, tức là việc bảo vệ phải được mở rộng đến toàn thể người dân trong quốc gia. An sinh xã hội không phải là một nguyện vọng của riêng một tầng lớp xã hội, của một nhóm ngành nghề nhất định hay của riêng các đối tượng yếu thế. Hệ thống ASXH phải đáp ứng được nhu cầu cho tất cả mọi người lao động và gia đình họ như một quyền con người. Nhất là trong bối cảnh hiện nay, sự xuất hiện của đại dịch Covid-19, sự bùng nổ và phát triển mạnh mẽ của cách mạng công nghiệp lần thứ 4, sự ra đời của xã hội 5.0 thì việc mở rộng ASXH là một trong những bệ đỡ trong việc hỗ trợ nhu cầu, chống nghèo đói… Theo đó, để đảm bảo sự bao phủ ASXH toàn diện trên phạm vi quốc gia thì Tổ chức Lao động quốc tế ILO đã đưa ra chiến lược 2 chiều. Một chiều tìm cách mở rộng các bảm đảm ASXH thiết yếu cho càng nhiều người và tuân theo nguyên tắc nhanh chóng, kịp thời ( chiều ngang - ASXH không đóng góp). Ở đó, quốc gia thiết lập các tầng ASXH như một nghĩa vụ cốt lõi nhằm cung cấp các dịch vụ ở mức tối thiểu, thiết yếu – những dịch vụ chăm sóc sức khỏe thiết yếu, nơi ở và nhà ở cơ bản, nước và vệ sinh, thực phẩm và các hình thức giáo dục cơ bản. Thực chất, những bảm đảm này không chỉ đóng vai trò là những yếu tố góp phần làm ổn định kinh tế, xã hội của các quốc gia mà còn là những công cụ quan trọng để xóa đói giảm nghèo, cải thiện sức khỏe và từ đó góp phần quan trọng vào việc đạt được Mục tiêu phát triển Thiên niên kỷ của ILO đưa ra. Nếu một quốc gia thành viên không ghi nhận về mức độ tối thiểu của các dịch vụ xã hội tối thiểu, cơ bản trong nguồn lực có sẵn của mình thì đánh giá nhóm đối tượng yếu thế nhất để bảo vệ. Một chiều, các quốc gia cần tìm kiếm nhiều lợi ích cao hơn tiêu chuẩn để cung cấp cho các thành viên trong xã hội (chiều dọc). Đây là các lợi ích được thiết lập trên cơ sở hệ thống ASXH sẵn có, sau đó nâng lên thành các tầng mới. Như vậy, với hệ thống ASXH cơ bản có mức bảo đảm khiêm tốn đã là điểm khởi đầu hiệu quả cho việc thực hiện mục tiêu ASXH cho tất cả mọi người. Để ASXH bảo phủ toàn diện thì các quốc gia cần phải gắn ASXH với các chiến lược về việc làm, chính sách xã hội khác, giám sát tốt hơn hệ thống thực thi chính sách, pháp luật về ASXH. Có lẽ, thách thức lớn nhất đối với các nước trong việc mở rộng ASXH là phải đối mặt với thực trạng lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Đây là nhóm đối tượng tồn tại ở mọi quốc gia, đặc biệt là các nước có thu nhập thấp và trung bình. Với một bộ phận lớn dân cư không được bảo đảm ASXH. Một số quốc gia có thể giải quyết bằng việc từng bước tiến tới bao phủ ASXH toàn dân, ưu tiên khả năng tiếp cận phổ cập chăm sóc sức khỏe, chương trình lương hưu toàn diện trước…

Thứ tư, bảo đảm và thúc đẩy an sinh xã hội thông qua đối thoại xã hội. Nếu trong phạm vi quan hệ lao động, đối thoại chính là bước đệm quan trọng để cải thiện các vấn đề giữa người lao động và người sử dụng lao động. Đây là cách thức giải quyết các vấn đề giữa các bên mà không cần sự trợ giúp từ bên ngoài trước khi xuất hiện những mâu thuẫn, xung đột và tranh chấp. Xét ở phạm vi rộng hơn, đối thoại xã hội là một cơ chế vô giá để giảm căng thẳng xã hội trong thời kỳ khủng hoảng và nhằm thiết kế các chính sách phù hợp với các ưu tiên quốc gia. Đối với lĩnh vực ASXH, đối thoại xã hội ở cấp quốc gia đóng vai trò quan trọng trong việc định hình chính sách, đồng thời giúp bảo vệ rủi ro, cải thiện điều kiện sống, nhu cầu sinh kế của người dân. Đây là cơ sở vững chắc để xây dựng cam kết về ASXH của nhà nước và người dân trong việc cùng hành động để vượt qua khủng hoảng và phục hồi xã hội bền vững. Như vậy, đối thoại xã hội là nhằm bảo đảm và thúc đẩy hệ thống ASXH phát triển bền vững cho phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về ASXH và không còn rào cản đối với mọi người trong việc tiếp cận quyền ASXH. Hiện nay, trên thực tế đối với các lao động khu vực kinh tế phi chính thức đang phải đối mặt với thách thức lớn trong việc tiếp cận với ASXH như do môi trường làm việc không được tuân thủ theo một quy định chính quy nào nên người lao động phải làm việc không kể giờ giấc, ngày đêm, môi trường sản xuất độc hại, không được bảo hộ nên rất dễ ốm đau, bệnh tật. Bên cạnh đó, so với lực lượng lao động chính thức, hiện nay nhà nước tập trung quản lý và đưa ra các quy định đối với lao động trong khu vực kinh tế chính thức. Do đó, cần thiết phải thúc đẩy cơ chế đối thoại xã hội để có những đánh giá toàn diện về lực lượng lao động trong khu vực phi chính thức, quan hệ giữa người sử dụng lao động và lao động phi chính thức. Thông qua việc đối thoại xã hội sẽ có những cơ chế, quy định cụ thể và áp dụng được trong khu vực kinh tế phi chính thức.

2. Đánh giá thực trạng điều chỉnh chính sách, pháp luật an sinh xã hội ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay

Ở Việt Nam, nhận thức về ASXH, quyền ASXH ngày càng được nâng cao cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Nghị quyết số 15-NQ/TW, ngày 01/6/2012, của Hội nghị Trung ương 5 khóa XI “Một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012 - 2020” đề ra quan điểm bảo đảm ASXH với một cấu trúc bao gồm: (i) Việc làm, thu nhập và giảm nghèo; (ii) Bảo hiểm xã hội; (iii) Trợ giúp xã hội những người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn; (iv) Bảo đảm mức tối thiểu về một số dịch vụ xã hội cơ bản (giáo dục tối thiểu, y tế tối thiểu, nhà ở tối thiểu, nước sạch và bảo đảm thông tin). Quan điểm này trở thành cơ sở nền tảng và định hướng cho việc thể chế hóa thành cơ chế, chính sách, pháp luật về ASXH gắn với thực tiễn trong những năm qua. Dựa trên những định hướng của Đảng, trong những năm qua Nhà nước ban hành hệ thống chính sách, pháp luật về ASXH đã đảm bảo công bằng, toàn diện, tiệm cận các tiêu chuẩn quốc tế từng bước đáp ứng cơ bản quyền an sinh của người dân, góp phần phát triển kinh tế, ổn định chính trị và trật tự xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân[5]. Cụ thể:

Thứ nhất, về việc làm, thu nhập và giảm nghèo. Thực hiện Nghị quyết số 24/2021/QH15 28/7/2021 của Quốc hội về phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025, theo đề nghị của Hội đồng thẩm định nhà nước và Bộ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, 18/01/2022 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 90/QĐ-TTg Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025. Đây là Chương trình tiếp nối Chương trình mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016-2020 được ban hành bởi Quyết định số 1722/QĐ-TTg. Mục tiêu tổng quát của Chương trình trong giai đoạn mới là tập trung thực hiện giảm nghèo đa chiều, bao trùm, bền vững, hạn chế tái nghèo và phát sinh nghèo. Bên cạnh đó, sẽ áp dụng các biện pháp hỗ trợ người nghèo, hộ nghèo vượt lên mức sống tối thiểu, tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Một trong những điểm mới của Chương trình đó là coi việc làm là một trong những mục tiêu trọng tâm của giảm nghèo bền vững. Bởi lẽ, nếu thiếu việc làm thì sẽ không có thu nhập tốt, không có thu nhập tốt thì vẫn còn tình trạng tái nghèo và cơ hội thoát nghèo không cao. Do đó, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo phấn đấu hộ nghèo có ít nhất một người trong độ tuổi lao động có việc làm thường xuyên, ổn định, có thu nhập tốt, hướng tới việc làm bền vững giúp hộ đó thoát nghèo.Tuy nhiên, để người nghèo có việc làm và thu nhập tốt tại các địa phương cũng như trên cả nước là bài toán khó hiện nay. Trên thực tế, theo kết quả điều tra của Viện khoa học xã hội Việt Nam tính đến tháng 7/2021, gần 64% hộ gia đình bị giảm thu nhập từ 30% trở lên so với thời điểm tháng 12/2019[6]. Nguyên nhân chủ yếu là do xuất hiện đại dịch Covid-19 đã và đang khiến cho những chính sách, pháp luật và nỗ lực về giảm nghèo của Việt Nam trong những năm qua gặp phải những thách thức mới. Ngoài ra, do đại dịch Covid-19 dẫn đến tình trạng mất việc làm, giảm thu nhập tới các nhóm thu nhập thấp là chủ yếu. Họ chính là những lao động phổ thông, lao động di cư tự do, lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức. Họ bị mất việc làm đồng nghĩa với mất đi nguồn thu nhập chính yếu, nguồn tài chính tích lũy không có hoặc không đủ để duy trì mức sống tối thiểu cho bản thân và những đối tượng phụ thuộc kinh tế trong thời gian dài, không tiếp cận được lưới an sinh xã hội. Thực trạng này là nguy cơ tăng thêm người nghèo mới hoặc tái nghèo.

Thứ hai, về bảo hiểm xã hội. Trong hệ thống ASXH thì hệ thống bảo hiểm xã hội (BHXH) giữ vai trò trụ cột, bền vững nhất. Phát triển BHXH sẽ là tiền đề và điều kiện để thực hiện tốt các chính sách ASXH, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Trong những năm qua, chính sách BHXH của Việt Nam đã từng bước được hoàn thiện, hướng tới mở rộng phạm vi bao phủ, tạo cơ hội cho mọi người dân trong việc tiếp cận, tham gia, thụ hưởng chính sách, góp phần bảo đảm an sinh xã hội, đảm bảo quyền và lợi ích chính đáng của người dân. Điều này được minh chứng thông qua việc Chính phủ, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, BHXH Việt Nam và các cơ quan hữu quan đã chủ động, tích cực trong việc sửa đổi, ban hành 13 văn bản quy phạm pháp luật và hướng dẫn để kịp thời đáp ứng công tác quản lý, điều hành, phục vụ các đối tượng thụ hưởng chế độ, tiếp cận chính sách, chế độ bảo hiểm xã hội. Về cơ bản, các văn bản đã bảo đảm việc triển khai đầy đủ các chế độ, chính sách theo quy định của các Luật vào năm 2020. Ngoài ra, sự hiệu quả của chính sách, pháp luật BHXH thể hiện ở mức độ bao phủ trên thực tế. Cụ thể, theo báo cáo của cơ quan BHXH thì đến tháng 12 năm 2020, tổng số đối tượng tham gia BHXH là 16.176.180 người, tăng thêm 2,6% so với năm 2019 (trong đó, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc là 15.050.944 người, giảm 1,0 % so với năm 2019; số người tham gia BHXH tự nguyện là 1.125.236 người, tăng hơn 2 lần so với năm 2019). Số người tham gia bảo hiểm thất nghiệp là 13.337.492 người, giảm 1,0% so với năm 2019 và chiếm tỷ lệ khoảng 27,53% lực lượng lao động trong độ tuổi[7]. Đặc biệt, với quyết sách đặt hệ thống BHXH vào trung tâm của kế hoạch mở rộng ASXH nhằm bảo đảm quyền ASXH ở Việt Nam. Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội (Nghị quyết số 28) đã đặt ra các mục tiêu đầy tham vọng là bảo hiểm xã hội bao phủ 60% dân số trong độ tuổi lao động vào năm 2030 và với mục tiêu cuối cùng là đạt được “bảo hiểm xã hội cho tất cả mọi người”. Tuy nhiên, trước bối cảnh nước ta tiếp tục chịu tác động tiêu cực của đại dịch Covid-19 khiến nhiều doanh nghiệp bị phá sản, thu nhập của người dân, người lao động giảm… chắc chắn sẽ gây không ít khó khăn cho việc mở rộng diện bao phủ BHXH và đạt được mục tiêu BHXH toàn dân trong thời gian tới.

Thứ ba, về chính sách trợ giúp xã hội. Trong thời gian vừa qua, Nhà nước rất quan tâm tới nhóm đối tượng bảo trợ xã hội thông qua việc triển khai thực hiện nhiều chính sách trợ giúp… Đặc biệt, với sự xuất hiện của đại dịch Covid-19, nhận thấy viêc đảm bảo ASXH là một việc làm rất quan trọng. Vì vậy, trước bối cảnh mới, Chính phủ đã đưa ra những phương án giải quyết để hỗ trợ kịp thời với phương châm “Không để ai bị bỏ lại phía sau”. Với phương châm đó đã có khoảng 70 chính sách hỗ trợ người lao động và doanh nghiệp của các địa phương, Bộ, ngành được triển khai thực hiện. Đặc biệt là Chính phủ ban hành và tổ chức thực hiện 03 gói hỗ trợ ASXH khẩn cấp với nhiều chính sách hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, người lao động. Cụ thể, ngày 9/4/2020, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 42/NQ-CP và Nghị quyết số 154/NQ-CP ngày 19/10/2020 về các biện pháp hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch COVID-19 (gói 62.000 tỷ đồng); ngày 01/7/2021 Chính phủ ban hành Nghị quyết số 68/NQ-CP về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19 (gói 26.000 tỷ đồng); ngày 24/9/2021, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 116/NQ-CP về chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 từ quỹ bảo hiểm thất nghiệp (gói 38.000 tỷ đồng)... Đây có thể được coi là những chính sách chưa có tiền lệ và những giải pháp tình thế trong bối cảnh đặc biệt để kịp thời đáp ứng các yêu cầu cấp bách ở Việt Nam trong thời gian qua. Đến nay, các gói hỗ trợ ASXH đã cơ bản đáp ứng được yêu cầu. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện các gói hỗ trợ thì còn tồn tại những hạn chế và vướng mắc như: còn nhiều đối tượng khó khăn chưa được thụ hưởng từ các gói hỗ trợ an sinh xã hội ASXH; tình trạng trục lợi chính sách; chưa đảm bảo tính công khai, minh bạch, trung thực của người làm công tác thực thi… Nguyên nhân là do việc quy định hỗ trợ đối với một số đối tượng chưa cụ thể nên các địa phương áp dụng chưa thống nhất; thiếu các biểu mẫu kê khai, rà soát đối tượng chưa đầy đủ; ý thức tuân thủ pháp luật của người thực thi chưa cao; công tác phối hợp giữa chính quyền địa phương và các tổ chức tại địa phương chưa thực sự hiệu quả…

Thứ tư, bảo đảm mức tối thiểu về một số dịch vụ xã hội cơ bản. Trong Chương trình hành động của Hội nghị thượng đỉnh thế giới về phát triển xã hội (Programme of Action of the World Summit for Social Development) tại Hội nghị thượng đỉnh thế giới về phát triển xã hội vào ngày 6-12 tháng 3 năm 1995 tại Copenhagen, Đan Mạch đã đề cập đến thuật ngữ dịch vụ xã hội cơ bản[8]. Theo đó, tại điểm 8, Chương 1 về Một môi trường kích hoạt để phát triển xã hội của Chương trình hành động đã ghi nhận thúc đẩy một môi trường cho phép dựa trên cách tiếp cận lấy người dân làm trung tâm để phát triển bền vững, mở rộng quyền truy cập của người dân vào kiến thức, công nghệ, giáo dục, dịch vụ chăm sóc sức khỏe và thông tin[9]. Như vậy, nếu dựa vào phạm vi nhận định về dịch vụ xã hội cơ bản được thể hiện trong Chương trình hành động về phát triển thế giới năm 1995 thì dịch vụ xã hội cơ bản được chia thành 4 loại chính: (i) Dịch vụ đáp ứng những nhu cầu vật chất cơ bản: Việc ăn uống, vệ sinh, chăm sóc, nhà ở….mọi đối tượng yếu thế là trẻ em, người tàn tật mất khả năng lao động đều phải được đáp ứng nhu cầu này để phát triển về thể lực. (ii) Dịch vụ y tế: Bao gồm các hình thức khám chữa bệnh, điều dưỡng phục hồi chức năng về thể chất cũng như tinh thần cho các đối tượng. (iii) Dịch vụ giáo dục: Trường học, các lớp tập huấn, đào tạo kỹ năng sống, các hình thức giáo dục hoà nhập, hội nhập và chuyên biệt. (iiii) Dịch vụ về giải trí, tham gia và thông tin: Đây là loại hình dịch vụ xã hội rất quan trọng đối với các đối tượng thuộc nhóm đối tượng công tác xã hội, hoạt động giải trí như văn nghệ, thể thao… nâng cao sự tự tin, đẩy mạnh hoà nhập tốt hơn với cộng đồng, nâng cao sự hiểu biết, kiến thức cho đối tượng… Ở Việt Nam, trên cơ sở các quan điểm của Đảng, Nhà nước đã thể chế hoá thành các luật và văn bản dưới luật tạo khung khổ pháp lý thống nhất cho quản lý phát triển dịch vụ xã hội nói chung và các dịch vụ xã hội cơ bản nói riêng. Các văn bản luật và văn bản dưới luật quy định về tất cả các nội dung liên quan đến hoạt động cung ứng dịch vụ xã hội cơ bản như: Luật Bảo hiểm y tế năm 2008, Luật Bảo hiểm y tế sửa đổi, bổ sung năm 2014; Luật Khám, chữa bệnh năm 2009; Luật Giáo dục nghề nghiệp năm 2014; Luật Nhà ở 2014; Quyết định số 33/2015/QĐ-TTg ngày 10/8/2015 về chính sách hỗ trợ nhà ở đối với hộ nghèo theo chuẩn nghèo giai đoạn 2011-2015; Thông tư số 41/2018/TT-BYT của Bộ Y tế: Ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia và quy định kiểm tra, giám sát chất lượng nước sạch sử dụng cho mục đích sinh hoạt; Quyết định số 1978/QĐ-TTg ngày 24/11/2021 về việc Phê duyệt Chiến lược quốc gia cấp nước sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và có rất nhiều văn bản dưới luật quy định, hướng dẫn thực hiện các luật về dịch vụ xã hội cơ bản. Đây là những văn bản quan trọng tạo ra cơ sở pháp lý cho hoạt động đổi mới quản lý và phát triển các dịch vụ xã hội cơ bản ở Việt Nam. Đồng thời, là cơ sở pháp lý cho việc thành lập mới các tổ chức cung cấp các dịch vụ xã hội cơ bản công lâp và ngoài công lập… Tuy nhiên, đứng dưới góc độ cơ cấu dân tộc thì Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với ngôn ngữ, lối sống, sinh kế và văn hóa của từng nhóm dân tộc. Đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) chiếm gần15% tổng dân số của cả nước. Trong số đó, so với tộc người Kinh thì mức độ thiếu hụt các cơ hội tiếp cận các dịch vụ xã hội như cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế là rất lớn ở đồng bào DTTS. Vì thế, trong tổng số tỷ lệ hộ nghèo của cả nước thì tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo trong đồng bào DTTS chiếm gần 85%[10]. Với thực tế đó đã khiến cho việc đảm bảo an ninh con người trong cộng đồng dân tộc thiểu số càng trở nên phức tạp hơn. Hay nói cách khác, đến nay đồng bào các DTTS tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản đang ở mức rất thấp so với bình quân chung cả nước. Cụ thể như: (1) Vấn đề thi hành pháp luật về bảo hiểm y tế, khám chưa bệnh chưa hiệu quả. Trên thực tế, tỷ lệ người dân tộc thiểu số sử dụng thẻ bảo hiểm y tế để khám chữa bệnh chưa cao. Theo Điều tra kinh tế-xã hội của 53 DTTS, tỷ lệ sử dụng thẻ bảo hiểm y tế của người DTTS chỉ đạt 44,8%^[11]. Nguyên nhân là do một phần xuất phát từ ý thức của người dân trong việc khám chữa bệnh, họ thường tự chữa bệnh theo phương pháp truyền thống, mê tín… Mặt khác, do năng lực khám chữa bệnh ở các tuyến xã hạn chế; khoảng cách từ nhà đến cơ sở khám chữa bệnh còn xa và giao thông khó khăn nên người dân tộc ngại đến các cơ sở khám chữa bệnh và nhận thức của người dân còn hạn chế về lợi ích của bảo hiểm y tế. (2). Cơ hội tiếp cận chính sách nhà ở của đồng bào DTTS vẫn hạn chế. (3) Kết quả về thực hiện chính sách, pháp luật về giáo dục tại vùng DTTS chưa hiệu quả. Chẳng hạn: Hệ thống mạng lưới trường lớp vẫn chưa đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh. Càng lên vùng núi cao, hệ thống trường lớp càng phân tán nhỏ lẻ, tỷ lệ kiên cố hóa càng thấp, điểm trường, lớp ghép vẫn tồn tại nhiều ở vùng DTTS. Cơ sở vật chất vẫn còn nhiều khó khăn, phòng học xuống cấp vẫn còn nhiều, một số địa phương vẫn còn phòng học tạm, hệ thống phòng chức năng thiếu và yếu, công trình vệ sinh thiếu và không đảm bảo, thiếu công trình nước sạch. Nguyên nhân là do tỷ lệ hộ nghèo cao, dân trí thấp, điều kiện kinh tế khó khăn; thiếu các chính sách phù hợp trong tuyển dụng và hỗ trợ giáo viên thực hiện nhiệm vụ ở vùng sâu, vùng xa, vùng DTTS; đội ngũ giáo viên thiếu ổn định, nhiều giáo viên bỏ nghề vì hợp đồng ngắn hạn và lương thấp; địa phương chưa quan tâm đào tạo bồi dưỡng năng lực giáo viên theo yêu cầu thực tiễn vùng DTTS; vẫn còn một số địa phương còn xã trắng về trường mầm non; trẻ yếu tiếng Việt, giáo viên không biết tiếng dân tộc gây cản trở việc huy động trẻ và chất lượng giáo dục[12].

3. Một số kiến nghị nhằm đáp ứng yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa về hoàn thiện an sinh xã hội ở Việt Nam hiện nay

Thứ nhất, về vấn đề việc làm, thu nhập và giảm nghèo. Để giải quyết việc làm cho những lao động có thu nhập thấp tại các địa phương nhất là khi các doanh nghiệp trở lại hoạt động trong trạng thái bình thường mới thì cần phải thực hiện các giải pháp như: (1) Duy trì những thành quả giảm nghèo trước đây kết hợp thực hiện đồng bộ các chính sách hỗ trợ khẩn cấp và hỗ trợ lâu dài về sinh kế và an sinh xã hội. (2) Khẩn trương xây dựng đề án khôi phục và phát triển thị trường lao động. Theo đó, tập trung xây dựng các giải pháp giúp giữ chân người lao động, thu hút người lao động về địa phương tiếp tục quay trở lại thị trường lao động và giải pháp hỗ trợ điều tiết bổ sung lực lượng lao động cho những ngành nghề, lĩnh vực, địa bàn cấp bách và đặc thù cần phải ưu tiên. (3) Tổ chức sàn giao dịch việc làm, tư vấn học nghề, tư vấn giới thiệu việc làm cho người lao động. Phối hợp với chính quyền địa phương giới thiệu việc làm tại chỗ thông qua các ngành nghề tuyền thống, các ngành nghề nông nghiệp và phi nông nghiệp giúp người lao động giải quyết việc làm tăng thêm thu nhập. (4) Hỗ trợ vay vốn để giải quyết việc làm đối với những người có nhu cầu. Đây là chính sách hỗ trợ tạo điều kiện để người dân được tiếp cận nguồn vốn vay giải quyết việc làm từ Ngân hàng Chính sách xã hội. Họ có thể sử dụng nguồn vốn để tự tạo việc làm riêng, tự khởi nghiệp, lập nghiệp, qua đó có thể giải quyết thêm nhiều việc làm cho người lao động tại địa phương sau này. (5) Xây dựng mô hình sinh kế nhằm giúp người lao động lựa chọn để sớm có việc làm, ổn định cuộc sống sau đại dịch Covid-19.

Thứ hai, về bảo hiểm xã hội. Để chính sách, pháp luật về BHXH thực sự trở thành trụ cột bền vững và góp phần thực hiện hiệu quả chính sách, pháp luật ASXH thì cần thiết phải triển khai và thực hiện mô hình BHXH đa tầng. Theo đó, hiện nay nội hàm của BHXH đa tầng đã được đề cập khá rõ tại Nghị quyết 28-NQ/TW. Cụ thể là: Trợ cấp hưu trí xã hội; BHXH cơ bản (bao gồm BHXH bắt buộc và BHXH tự nguyện); bảo hiểm hưu trí bổ sung. Tuy nhiên, để mô hình BHXH đa tầng vào thực tiễn thì cần phải đảm bảo các định hướng sau đây: (1) Hệ thống BHXH đa tầng, hiện đại phải nhằm đảm bảo chăm sóc sức khỏe thiết yếu và đảm bảo thu nhập cơ bản cho trẻ em, người trong độ tuổi lao động không có khả năng kiếm đủ thu nhập và người cao tuổi. Rõ ràng, quyền được an sinh xã hội là quyền của con người không nên nhường cho các thế lực thị trường^[13], đây là quyền tự nhiên của con người sống trong xã hội được thừa nhận và được thụ hưởng các giá trị của xã hội. (2) Liên quan đến các chế độ BHXH. Theo đó, cần nhấn mạnh rằng các chế độ BHXH phải được thiết kế dựa vào các nhu cầu cấp thiết của người tham gia và cả về năng lực tổ chức, quản trị các chương trình BHXH để có hiệu quả hơn đối với những đối tượng tham gia. Khi các chương trình BHXH được thiết kế phải đảm bảo chắn chắn không chỉ áp dụng nguyên tắc tính phổ biến mà còn tính đến vận dụng nguyên tắc bình đẳng giới. Bởi áp dụng nguyên tắc bình đẳng giới giữa các nhóm tham gia những chương trình BHXH là một yếu tố quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến tình trạng của các cá nhân tham gia. (3) Các chính sách của BHXH đa tầng cần quan tâm và tập trung vào người thụ hưởng để hệ thống BHXH đạt hiệu quả. Có thể nói, để hệ thống BHXH trở thành mô hình đa tầng, linh hoạt của xã hội thì cần phải cải thiện các mục tiêu, thủ tục thực hiện chính sách của BHXH hiện nay. (4) Chính sách, pháp luật BHXH cần quan tâm đến đối tượng là trẻ em. Mục đích mới của hệ thống BHXH trong đó xây dựng các chính sách đa tầng là cung cấp sự an toàn tài chính trong các giai đoạn khác nhau của cuộc đời mỗi NLĐ nhưng đồng thời cũng phải cung cấp, bảo vệ tài chính cho gia đình NLĐ trong đó có trẻ em.

Thứ ba, về chính sách trợ giúp xã hội. Do đó, để các chính sách trợ giúp xã hội nói chung và trước mắt là các gói hỗ trợ dành cho các doanh nghiệp và người lao động nói riêng được thực thi có hiệu quả trên thực tế thì cần thực hiện các giải pháp sau: (1) Cần đánh giá hiệu quả của các gói hỗ trợ đối tượng bị ảnh hưởng do đại dịch Covid-19 để đề ra những giải pháp những năm tiếp theo. (2) Tiếp tục kiểm tra, giám sát việc tổ chức các hoạt động bảo đảm ASXH cho người dân tại các địa phương. (3) Kịp thời sửa đổi, bổ sung chính sách hỗ trợ lao động tự do, người dân có hoàn cảnh khó khăn bảo đảm công bằng, không để sót, lọt đối tượng như đơn giản hóa việc xác định đối tượng đủ điều kiện cho các gói hỗ trợ. (4) Đặc biệt, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, kiểm toán phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực trong công tác chi trả các gói an sinh xã hội; kiên quyết xử lý nghiêm minh đúng theo quy định pháp luật các trường hợp phát hiện có sai phạm.

Thứ tư, về tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản. Để người dân nói chung và đặc biệt là vùng đồng bào DTTS có thể tiếp cận đầy đủ và nhanh chóng các dịch vụ xã hội cơ bản thì cần phải đảm bảo định hướng: “Thúc đẩy việc kết nối phát triển kinh tế - xã hội giữa vùng khó khăn với vùng phát triển. Thực hiện chính sách ưu đãi về đất đai, thuế, tín dụng, hỗ trợ thị trường phù hợp đặc điểm vùng nhằm thu hút doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa đầu tư, phát triển sản xuất, kinh doanh và kết cấu hạ tầng, đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho lao động tại chỗ, nâng cao khả năng sản xuất hàng hóa gắn với thị trường tại các địa bàn nghèo, địa bàn khó khăn, địa bàn có đông đồng bào dân tộc thiểu số”. Bên cạnh đó cần thực hiện các biện pháp như: (1) Hoàn thiện chính sách y tế cho nhóm DTTS: rà soát lại những quy định về công tác chăm sóc sức khỏe cho người DTTS và chỉ rõ những bất cập trong quá trình thực thi chính sách nhằm bổ sung những quy định phù hợp trong tình hình mới; quản lý chặt chẽ thực hiện chính sách này đối với người DTTS, đặc biệt là hộ nghèo. (2) Giải quyết tình trạng thiếu đất ở, nhà ở, đất sản xuất, nước sinh hoạt; quy hoạch, sắp xếp, bố trí, ổn định dân cư ở những nơi cần thiết, bảo đảm ổn định cuộc sống, có việc làm, giải quyết vấn đề nước sản xuất và sinh hoạt cho người dân. Tiếp tục đẩy mạnh xã hội hóa dịch vụ nhà ở nhằm bảo đảm nhà ở cho người dân, đặc biệt là người di cư, người dân vùng chịu tác động của thiên tai và biến đổi khí hậu. (3) Tạo điều kiện và có cơ hội tiếp cận với giáo dục đối với đồng bào DTTS là một trong những giải pháp quan trọng để giảm nghèo bền vững và tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản khác. Thực hiện tốt các chế độ chính sách cho giáo viên, người học vùng dân tộc, miền núi; có chính sách thỏa đáng thu hút nhà giáo đến làm việc vùng dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa; chỉ đạo việc dạy tiếng dân tộc cho cán bộ, công chức, giáo viên công tác ở vùng DTTS.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội

2. Nghị quyết số 24/2021/QH15 28/7/2021 của Quốc hội về phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 – 2025.

3. Nghị quyết số 42/NQ-CP và Nghị quyết số 154/NQ-CP ngày 19/10/2020 về các biện pháp hỗ trợ người dân gặp khó khăn do đại dịch COVID-19

4. Nghị quyết số 68/NQ-CP về một số chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động gặp khó khăn do đại dịch COVID-19

5. Nghị quyết số 116/NQ-CP về chính sách hỗ trợ người lao động và người sử dụng lao động bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19 từ quỹ bảo hiểm thất nghiệ

6. Social security as a human right, http://hrlibrary.umn.edu/edumat/IHRIP/circle/modules/module11b.htm.

7. Income Security Recommendation, 1944 (No. 67), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:R0

8. Medical Care Recommendation, 1944 (No. 69), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_INSTRUMENT_ID:312407

9. Thúc đẩy an sinh xã hội thích ứng linh hoạt với đại dịch Covid-19, https://www.baohiemxahoi.gov.vn/tintuc/Pages/hoat-dong-he-thong-bao-hiem-xa-hoi.aspx?CateID=0&ItemID=17882, truy cập ngày 31/12/2021

10. Mất việc làm và giảm thu nhập do Covid-19 đang làm gia tăng nghèo đói, https://www.vietnamplus.vn/mat-viec-lam-va-giam-thu-nhap-do-covid19-dang-lam-gia-tang-ngheo-doi/748286.vnp, truy cập ngày 22/10/2021.

11. Social Protection Floor Index 2020, http://www.socialprotectionfloorscoalition.org/2020/04/social-protection-floor-index-2020/, truy cập ngày 17/9/2021

Chú Thích:

[1] ISSA Report: 10 Global challenges for social security, https://news.belgium.be/sites/default/files/legacy/media/EN-ISSA_WSSF_10_Challenges_press_release.pdf.

[2]Social security as a human right, http://hrlibrary.umn.edu/edumat/IHRIP/circle/modules/module11b.htm.

[3] Income Security Recommendation, 1944 (No. 67), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_ILO_CODE:R067,

[4] Medical Care Recommendation, 1944 (No. 69), https://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:12100:0::NO::P12100_INSTRUMENT_ID:312407

[5] Xem thêm: Thúc đẩy an sinh xã hội thích ứng linh hoạt với đại dịch Covid-19, https://www.baohiemxahoi.gov.vn/tintuc/Pages/hoat-dong-he-thong-bao-hiem-xa-hoi.aspx?CateID=0&ItemID=17882, truy cập ngày 31/12/2021.

[6] Mất việc làm và giảm thu nhập do Covid-19 đang làm gia tăng nghèo đói, https://www.vietnamplus.vn/mat-viec-lam-va-giam-thu-nhap-do-covid19-dang-lam-gia-tang-ngheo-doi/748286.vnp, truy cập ngày 22/10/2021.

[7] Quốc hội nghe báo cáo về tình hình thực hiện chính sách, chế độ BHXH; quản lý và sử dụng Quỹ BHXH năm 2020, https://baohiemxahoi.gov.vn/tintuc/Pages/linh-vuc-bao-hiem-xa-hoi.aspx?ItemID=17509&CateID=168#:~:text=V%E1%BB%81%20ph%C3%A1t%20tri%E1%BB%83n%20%C4%91%E1%BB%91i%20t%C6%B0%E1%BB%A3ng,l%E1%BA%A7n%20so%20v%E1%BB%9Bi%20n%C4%83m%202019, truy cập ngày 31/20/2021.

[8] Xem thêm: https://www.un.org/development/desa/dspd/world-summit-for-social-development-1995/wssd-1995-agreements.html

[9] Xem thêm: https://www.un.org/development/desa/dspd/world-summit-for-social-development-1995/wssd-1995-agreements/pawssd-chapter-1.html

[10] Tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản cho đồng bào dân tộc thiểu số: thực trạng và hàm ý chính sách, http://gopfp.gov.vn/chi-tiet-an-pham/-/chi-tiet/tiep-can-dich-vu-xa-hoi-co-ban-cho-nhom-dan-toc-thieu-so-%0Athuc-trang-va-ham-y-chinh-sach-8308-3307.html, truy cập ngày 01/5/2018.

[11] Xem thêm: Tiếp cận dịch vụ xã hội cơ bản cho đồng bào dân tộc thiểu số: thực trạng và hàm ý chính sách, http://gopfp.gov.vn/chi-tiet-an-pham/-/chi-tiet/tiep-can-dich-vu-xa-hoi-co-ban-cho-nhom-dan-toc-thieu-so-%0Athuc-trang-va-ham-y-chinh-sach-8308-3307.html, truy cập ngày 01/5/2018.

[12] Xem thêm: Giáo dục vùng dân tộc, thiểu số, miền núi sau 10 năm thực hiện chiến lược giáo dục Việt Nam, https://moet.gov.vn/giaoducquocdan/giao-duc-dan-toc/Pages/tin-tuc.aspx?ItemID=6695, truy cập ngày 01/6/2020.

[13] Social Protection Floor Index 2020, http://www.socialprotectionfloorscoalition.org/2020/04/social-protection-floor-index-2020/, truy cập ngày 17/9/2021

Hoàn thiện chính sách, pháp luật an sinh xã hội nhằm đáp ứng yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Nội dung

Nhận xét